Déjà vu: een vertrouwd maar vreemd gevoel
Het was al een tijd geleden, maar ik maakte het weer eens mee. Ik stond bij de kassa in een winkel en ik wist het zeker: dit had ik eerder meegemaakt. Wellicht weet je meteen waar ik het over heb: het raadselachtige gevoel van een déjà vu.
Letterlijk betekent déjà vu “reeds gezien”. Een kort moment dat je beleeft voelt alsof je het eerder precies zo hebt ervaren. Maar je kunt het niet goed plaatsen. Je bent even in verwarring, schudt misschien je hoofd om het van je af te zetten en gaat weer verder.
Ongeveer 60 tot 80% van de mensen ervaart dit minstens één keer in hun leven, zo blijkt uit wetenschappelijke schattingen. Vooral jongvolwassenen rapporteren het vaak, daarna neemt de frequentie af. Het lijkt dus een universeel menselijk fenomeen te zijn. Omdat het zo sterk met het geheugen te maken lijkt te hebben, vond ik het interessant om er even in te duiken.
Déjà vu en ons geheugen
Het lijkt erop dat déjà vu vooral raakt aan ons episodische geheugen: het geheugen van persoonlijke ervaringen.
Herinneringen werken niet als foto’s of films. Wat we onthouden, is een reconstructie: een persoonlijke herinterpretatie van wat er gebeurd is. Je zou het kunnen vergelijken met het maken van een tekening van een gebeurtenis. Die kan er heel echt uitzien, maar is nooit een één-op-één kopie.
Daarom hebben verschillende mensen vaak verschillende herinneringen aan hetzelfde voorval. Op een familiefeest hoor je bijvoorbeeld meerdere versies van dezelfde gebeurtenis—allemaal waar voor degene die het vertelt, maar allemaal net een beetje anders.
Wat déjà vu bijzonder maakt, is dat het níet voelt als zo’n reconstructie. Het voelt juist als die film! Een perfecte kopie van wat je eerder hebt meegemaakt. Dat is zo mysterieus!
Mogelijke verklaringen
- Geheugenverstoring
Een eerste mogelijkheid is een tijdelijke verstoring in de mediale temporale kwab, het hersengebied waarin ook de hippocampus ligt. En deze hersenlocatie is cruciaal voor ons geheugen. Zo’n kortstondige fout kan een vals signaal afgeven, waardoor een moment in het heden voelt alsof hij eerder is gebeurd. - Verwerkingsprobleem
Onze hersenen verwerken informatie via meerdere routes tegelijk. Als daar een minieme vertraging in zit, kan de tweede verwerking de indruk wekken dat de ervaring al bekend is. Dit wordt wel de duale procestheorie genoemd. Je zou kunnen zeggen dat de hersenen hun eigen echo verkeerd interpreteren. - Epileptische activiteit
Bij mensen met temporale kwab-epilepsie komt déjà vu opvallend vaak voor. Een kortstondige afwijkende ontlading van neuronen kan hetzelfde effect hebben als de hierboven beschreven geheugenverstoring. Dat wetenschappers zelfs kunstmatig déjà vu kunnen oproepen bij epilepsiepatiënten, is een sterke aanwijzing dat de oorsprong in de hersenen ligt. - Onbewuste waarneming of dromen
Soms lijkt een situatie op iets wat je eerder onbewust hebt gezien, of zelfs op een droom die je niet bewust hebt onthouden. Je loopt bijvoorbeeld een straat in die lijkt op een andere plek waar je ooit was, maar zonder dat je dat verband bewust legt. Die gedeeltelijke overlap kan genoeg zijn om het gevoel van herkenning te wekken.
Worden we voor de gek gehouden?
Al deze theorieën roepen een intrigerende vraag op: houdt ons brein ons eigenlijk voor de gek? In zekere zin wel. Tijdens een déjà vu voelt het alsof er een herinnering wordt afgespeeld, terwijl het in werkelijkheid geen echte herinnering is.
Maar misschien is dat niet zo erg. Het laat ons vooral zien dat herinneringen geen perfecte duplicaten zijn van het verleden, maar flexibele constructies die ons helpen in het heden. Déjà vu herinnert ons er dus aan dat ons geheugen niet feilloos is, maar ook dat ons brein een meester is in het creëren van betekenis, zelfs als dat soms een illusie is.
En misschien is dat precies de charme: het onverwachte moment waarop ons geheugen ons een glimp geeft van hoe wonderlijk, maar ook hoe feilbaar het eigenlijk is.
Memoryspeaker
Waar geheugen, aandacht en focus samenkomen
Neem contact op om te sparren
Geef een reactie