Afgelopen zondag 5 mei was psychiater Esther Venema te gast bij het WNL discussieprogramma WNL op Zondag. Ze was daar om het pas uitgebrachte boek van Jonathan Haidt, getiteld “The Anxious Generation”, te bespreken. Dit schrijven gaat over de negatieve effecten van de smartphone en wat dit met name doet met onze jongere generatie. Ook wordt besproken hoe wij als maatschappij ons hiertegen kunnen wapenen. Een aanwezige gast tijdens de uitzending, het BBB-Kamerlid Tuinman, gaf treffend aan dat bij het zoeken naar een oplossing we moeten werken in een paradoxale spanningsveld. Terwijl digitalisering overal in de maatschappij wordt geïntroduceerd en wij, inclusief onze jeugd, ermee moeten leren omgaan, hebben deze nieuwe ontwikkelingen ook negatieve effecten, met name op onze mentale gesteldheid. Het is een uitdaging om hierin een werkbare balans te vinden.

Ik vind het symbolisch dat het onderwerp van de smartphone besproken is op 5 mei, onze nationale bevrijdingsdag. Steeds meer wordt duidelijk dat onze breinen bezet gebied zijn. Zeker, digitalisering brengt ons veel goeds. We kunnen snel met elkaar communiceren, wat vooral professioneel gezien een grote plus is. Ook de gemakkelijke beschikbaarheid van informatie ervaar ik als een grote toegevoegde waarde. Echter, naast deze positieve vooruitgang zijn er vijandelijke elementen die een weerslag hebben op ons cognitief functioneren. En hier moeten we van bevrijd worden. Is dit echt zo ernstig, zul je misschien zeggen? Moeten we niet gewoon wennen en met onze tijd meegaan? Laten we daarom eerst het uitgangspunt van Haidts boek eens introduceren.

The Anxious Generation

“The Anxious Generation” is een boek wat ik zelf nog niet heb gelezen, hoewel ik het zeker op mijn bucketlist heb staan. Maar op basis van de eerder aangehaalde uitzending van WNL op Zondag kan ik er al wel iets over vertellen.

Waar hebben we het over? Aan het einde van het eerste decennium van de 21e eeuw werd de smartphone geïntroduceerd zoals we die nu kennen. Met dit apparaat kunnen we net als met een computer het internet op. Daarnaast hebben we de functionaliteiten van de apps die op de telefoon geplaatst kunnen worden. De belangrijkste hiervan voor ons onderwerp zijn de sociale media-apps. Onderzoek wijst uit dat deze een groot effect hebben op ons gedrag. Meer specifiek gezegd, we brengen grote delen van onze dag door op de smartphone, met name door sociale media. De aantrekkingskracht hiervan vertoont dezelfde kenmerken als een biologische verslaving, en psychiater Venema durfde zelfs de vergelijking te maken met een cocaïneverslaving. Deze smartphoneverslaving wordt versterkt door de socialemediabedrijven. Teams van gedragsdeskundigen in dienst van digitale dictaturen zoals Facebook, Instagram, TikTok en andere, bedenken de meest effectieve manieren om ons gekluisterd te krijgen aan de telefoon. Een veelzeggende documentaire hierover is ‘The Social Dilemma’, die te zien is op Netflix. Nog niet gezien? Ga kijken!

Oké, dus er is sprake van een verslavingsepidemie. Hoewel ik het boek ‘The Anxious Generation’ nog niet heb gelezen, ga ik ervan uit dat dit daarin onomstotelijk wordt aangetoond. Maar zelfs dan kun je je afvragen: “Hoe ernstig is dit?” Ik ken mensen die bijvoorbeeld verslaafd zijn aan sporten en dit elke dag moeten doen. Dat heeft voor hen een positieve uitwerking in hun leven. Wat is dan het effect van de smartphoneverslaving? De volgende grafiek geeft een indicatie waar we aan kunnen denken.

Wat kunnen we uit deze gegevens halen? In ieder geval dat aan het begin van het tweede decennium van onze huidige eeuw een grote stijging te zien is in klinische gespannenheid (anxiety), depressie en ADHD. Hierbij is het belangrijk om nogmaals te vermelden dat de huidige smartphone mét de sociale media-apps een opmars kenden aan het eind van het eerste decennium van de huidige eeuw. Toeval? Ik vermoed dat het boek zal aantonen dat er in ieder geval een stevige correlatie is tussen de twee fenomenen. Eerst worden we verslaafd gemaakt aan sociale media op de smartphone, en vervolgens stijgt onze gespannenheid, worden we depressiever en ervaren we chronische gebrekkige aandacht. Met name dit laatste trekt mijn professionele interesse omdat aandacht en geheugen leden zijn van dezelfde familie. Maar eerlijk is eerlijk, hebben we echt cijfers en grafieken nodig om ons te overtuigen dat de smartphone ons veel goeds brengt, maar tegelijkertijd ook veel (mentale) ellende? Nee toch! De vraagt rijst of we hier gewoon mee moeten leren leven of is er een mogelijke oplossing?

Smartphonevrije gebieden

Zoals gezegd ga ik het boek ‘The Anxious Generation’ nog lezen, maar ik ben er nu al van overtuigd dat er sprake is van een verslaving met epidemische proporties. En dit beperkt zich niet alleen tot de jongere generatie. Hoe kunnen we dit aanpakken? Ik pretendeer niet dat ik dé oplossing heb. Het is ook veel te groot en complex voor één individu. Samen kunnen we echter wel stappen zetten. Omdat we te maken hebben met een verslaving op grote schaal, moet ik denken aan roken. Ik herinner me nog dat het heel gewoon was om te roken in cafés, restaurants, en bij mensen thuis. Maar ook op andere plekken, zoals in de trein en op de werkplek, was het niet ongebruikelijk dat mensen regelmatig een sigaret opstaken. Door het groeiende bewustzijn van de desastreuze effecten van de rookverslaving, voor zowel de roker als de passieve roker, is er in de loop der tijd een grote verandering teweeggebracht door de meeste gebieden tot rookvrije zones te bestempelen. Dit heeft wel weerstand opgeroepen. Woorden als betuttelend, overheidsdwang en ‘dat maak ik zelf wel uit’ werden vaak uitgesproken door protesterende rokers. Maar nogmaals, het bewustzijn van de negatieve effecten heeft uiteindelijk gezorgd voor brede steun voor de vele rookvrije gebieden. Het is nu heel gewoon om bij mensen thuis niet meer te roken. Er heeft een culturele omslag plaatsgevonden die heeft bijgedragen aan schone lucht en het tegengaan van de rookverslaving. Hetzelfde kan en moet naar mijn mening gebeuren met het gebruik van de smartphone. Waarom zouden we geen smartphonevrije gebieden creëren? Ik heb het dan niet alleen over niet bellen, maar het totaal verbannen van het gebruik van de smartphone op specifieke plaatsen. Niet meer gebruiken op de werkplek, in de trein, in de schoolklas, bij bedrijfsrecepties, of in de wachtkamer bij de dokter. Laat die telefoon maar in je zak! Dit gaat helpen om de verslaving tegen te gaan en om meer mensvriendelijke omgevingen te creëren. We moeten weer met elkaar gaan communiceren in plaats van met onze telefoons.

We kunnen allemaal een steentje bijdragen om deze gebieden te realiseren. Ten eerste door het gesprek hierover levend te houden. Praat met mensen over de noodzaak om op een andere manier met digitaliteit en onze telefoons om te gaan. Verder kun je je eigen smartphonevrije gebieden creëren. Begin bijvoorbeeld in je huis. Besluit bijvoorbeeld om niet op je telefoon te kijken in de woonkamer. Ben je ondernemer? Denk dan na over zones in je bedrijf. Ben je ambtenaar of actief in de politiek? Zet dit onderwerp dan op de agenda. We kunnen allemaal ons steentje bijdragen en een positieve verandering teweegbrengen. Ik weet al wat ik in ieder geval ga doen. De volgende keer dat ik een feest bij mij thuis organiseer, is het verboden om op de smartphone te kijken. Moet je toch zo nodig met je telefoon bezig zijn? Ga dan maar naar buiten, waar ook de rokers staan. Het is een begin. Hoe sneller we deze no-phone-zones kunnen uitbreiden, hoe beter het is voor ons gezamenlijk mentaal welzijn. Ik hoop dat jij ook op jouw manier meedoet.