Socrates haatte boeken
Socrates, een van de grootste denkers uit de westerse geschiedenis, moest niets hebben van boeken. Sterker nog, Socrates haatte boeken. Hoe zit dat precies, en wat zei de filosoof die leefde van 470 tot 399 voor Christus?
Volgens zijn leerling Plato geloofde Socrates dat schrijven en het geschreven woord het geheugen en het vermogen tot diep nadenken zou verzwakken. Een prachtige ironie natuurlijk: dat weten we alleen omdat Plato het voor ons opschreef.
Socrates haatte boeken: De mythe van Theuth en Thamus
In Plato’s dialoog Phaedrus vertelt Socrates een verhaal over de Egyptische god Theuth, de uitvinder van het schrift. Theuth presenteert zijn vondst vol trots aan farao Thamus: voortaan hoeft niemand meer iets te vergeten, want alles kan op schrift worden vastgelegd. Dit zal het geheugen enorm versterken en revolutionair voor de ontwikkeling van de mens.
Maar Thamus is kritisch. Hij vreest dat schrijven niet de oplossing is, maar zelfs een probleem. Schrijven kan nooit de volledige rijkdom van gedachten weergeven en geeft slechts een illusie van kennis. Wie vertrouwt op teksten, traint zijn geheugen niet meer en wordt afhankelijk van iets buiten zichzelf. Het schrift, concludeert Thamus, betekent eerder geestelijke achteruitgang dan vooruitgang.
Dialoog versus lezen
Socrates sloot zich daarbij aan. Wellicht zijn de woorden Socrates haatte boeken wat fors maar voor hem was het gesprek dé weg naar kennis en wijsheid. In een dialoog moet je actief nadenken, reageren, jezelf corrigeren en verdiepen. Dat proces maakt dat inzichten niet alleen worden begrepen, maar ook beter onthouden.
Lezen daarentegen is passiever. Je kunt een tekst, zelfs deze blog, vluchtig doornemen en er even plezier aan beleven, zonder dat je de inhoud echt in jezelf opneemt. Vergelijk dat eens met een gesprek. Stel dat wij samen een kop koffie drinken en ik vertel je dat Socrates’ uitspraak mijn motto is geworden: “Relying on writing weakens the faculties of memory and deep thinking.” Ik lok hiermee waarschijnlijk een reactie uit.
Ongetwijfeld zou je vragen stellen: waarom schrijf ik dan blogs, of zelfs een boek over geheugen, focus en mentale weerbaarheid? Dat zou mij dwingen mijn ideeën verder toe te lichten en te nuanceren. We zouden samen dieper in de stof duiken, vragen stellen, voorbeelden bedenken. En precies daarin schuilt de kracht: door interactie en kritisch doorvragen wordt kennis steviger verankerd in het geheugen.
Socrates haatte boeken maar wat betekent dit nu?
Socrates’ scepsis tegenover boeken lijkt misschien achterhaald, maar zijn punt is actueler dan ooit. Boeken zijn al eeuwen onderdeel van onze cultuur, maar we leven nu in een tijd van nog veel meer externe informatiedragers: computers, internet, sociale media, en zelfs kunstmatige intelligentie.
We hebben gigantische hoeveelheden kennis tot onze beschikking, maar bezitten we die kennis ook echt? Veel mensen hebben kasten vol boeken of oneindige digitale archieven, maar dat betekent nog niet dat de inhoud in henzelf leeft.
Externe bronnen zijn nuttig als naslagwerk, maar ze nemen ons denkwerk niet over. Als je kennis echt eigen wilt maken, is bewuste verwerking onmisbaar. En juist daar kunnen we iets leren van Socrates.
Praktische lessen van Socrates
Hoe pas je dit idee toe in een tijd met een overvloed aan informatie? Een paar suggesties:
- Lees trager. Neem de tijd om zinnen echt op je in te laten werken in plaats van vluchtig door te scrollen.
- Voer een innerlijke dialoog. Stel jezelf vragen, bedenk tegenargumenten, maak analogieën. Zo denk je actief mee met de tekst.
- Zoek een gesprekspartner. Bespreek wat je leest met iemand anders. Het dwingt je na te denken over je woorden én de inhoud.
- Experimenteer met AI. Gebruik kunstmatige intelligentie als sparringpartner: stel vragen en laat je uitdagen.
Dat Socrates boeken haatte kunnen we als een waarschuwing zien zonder boeken of digitale hulpmiddelen te verwerpen. Het gaat er niet om of we schrijven of lezen, maar hoe we de inhoud verwerken. Wie bewust kiest welke kennis goed te verwerken en daar actief mee aan de slag gaat, combineert het beste van twee werelden: de rijkdom van externe bronnen én de kracht van een getraind geheugen.
Memoryspeaker
Waar geheugen, aandacht en focus samenkomen
Neem contact op om te sparren
Geef een reactie